Παρηγοριά μητρός προς ασθενή κόρη.

ΠΟΙΚΙΛΑ ΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (ΣΤΑΥΡΙΝ)

Παρηγοριά μητρός προς ασθενή κόρη.

Επιμέλεια, Λένα Σαββίδου.

Είμαστε πραγματικά τυχεροί ως Πόντιοι που οι καταγραφείς μας διέσωσαν πολύ μεγάλο μέρος της παράδοσης μας που αφορά τα δημοτικά μας τραγούδια  κι έτσι σήμερα μπορούμε μελετώντας τα να προσεγγίσουμε τον πολιτισμό που ήρθε από την εκεί Πᾳτρίδα.

Το σημερινό κομμάτι που επέλεξα να πραγματευτώ, ανήκει στην γενική καταγραφή που έκανε ο Δημήτρης Κ. Παπαδόπουλος σχετικά με τα Ποικίλα άσματα του χωριού Σταυρίν και δημοσιεύτηκε στον 11^ο τόμο του «Αρχείον Πόντου», το 1941.

Σε αυτό το υπέροχο άσμα παρουσιάζεται η αγάπη της μάνας. Πολυτραγουδισμένο θέμα σαφώς, μα πάντοτε ικανό να αγγίζει τις καρδιές μας, γιατί κάθε ένας από εμάς έχει σε περίοπτη θέση μέσα στην καρδιά του, την γυναίκα που τον ανέστησε και τόσο στα εύκολα και  στις χαρές του, μα όσο και στα δύσκολα, στις πίκρες και στην ανημποριά του, στάθηκε δίπλα του.

Η μάνα του τραγουδιού μας, παρηγορεί… Παρηγορεί την κόρη της που ασθενεί, βαριά. Την παρηγορεί με λόγια που αυθόρμητα βγαίνουν από την ψυχή της κι εκεί έγκειται και όλη η ομορφιά αυτών των δημωδών ασμάτων. Παρουσιάζουν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση στην αυθεντική κι άκρως ανθρώπινη μορφή της,  χωρίς περιττά στολίδια. Ίσως όλη αυτή η εικόνα της μάνας που παρηγορώντας την κόρη καταφέρεται εναντίον του κόσμου που με την γλωσσοφαγιά του τη αρρώστησε να μη συνάδει με το πνεύμα της εποχής μας, όπου η ωραιοποίηση θα λογόκρινε την μη «κόσμια» αυτή συμπεριφορά. Εν τούτοις, μη παραδεχόμενοι την αλήθεια, πως ο πόνος πολλές φορές σε άδικη κρίση μα και σε ξέσπασμα οργής μας οδηγεί, εθελοτυφλούμε στην πραγματικότητα. Ο απλός άνθρωπος, δεν επιδένει τον ψυχισμό του με καθωσπρεπισμό την ώρα που νοιώθει το βάρος του πόνου στο στήθος. Πόσο μάλλον η μάνα που βλέπει το κορίτσι της να λιώνει και να χάνεται και προσπαθεί να κρατηθεί όρθια από όπου μπορεί. Άλλοτε από την οργή κι άλλοτε από την ελπίδα.

Στο τραγούδι την ελπίδα την φέρνει η Άνοιξη κι ο καλός καιρός που πάντα ευνοεί την ίαση και η Παναγία που θα ευλογήσει και θα σταθεροποιήσει την καλή υγεία της κοπέλας. Και μιας και το άσμα είναι Ποντιακό και δη Σταυριώτικο διόλου δεν μας παραξενεύει που η Παναγία του τάματος είναι η Σουμελά. Εν τάχει, να αναφέρουμε πως το χωριό Σταυρίν βρισκόταν στην Αργυρούπολη όπου η πρωτοκαθεδρία της Σουμελιώτισσας ήταν αδιαφιλονίκητη καθώς και ότι όταν αναφερόμαστε σε Σταυριώτες, μιλάμε για τους ανθρώπους εκείνους που έμειναν παράδειγμα στην ιστορία για τον κατατρεγμό που επί δεκαετίες είχαν υποστεί, λόγω της απόφασης τους να μην αλλαξοπιστήσουν.

Στο τελευταίο στίχο δίνεται απαστράπτουσα όλη η αγάπη που κρύβει η ψυχή της μάνας, η οποία  είναι πρόθυμη να χαρίσει όλη την περιουσία της οικογένειας, αρκεί η κόρη της να σωθεί και να ζήσει.

Δευτερεύουσες σύντομες παρατηρήσεις, οι σχετικές με τα παρχάρια, τις λαϊκές προλήψεις σχετικά με την γλωσσοφαγιά του κόσμου και φυσικά τον..γουρζουλά.

 Παρχάρια ήσαν οι τόποι όπου κατά τους ζεστούς μήνες τα ζώα μεταφέρονταν από τον εγκλεισμό του Χειμώνα για βοσκή. Οι πρώτες ζέστες σηματοδοτούσαν το ξεκίνημα τους. Τα ζώα τα φύλαγαν νεαρές κοπέλες γνωστές ως Ρωμάνες υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση των μεγαλύτερων γυναικών, τις γνωστές μας επίσης Παρχαρομάνες. Στα παρχάρια οι παρχαρέτσες διέμεναν κατά τους ζεστούς μήνες και φύλαγαν τα ζώα τα δικά τους ή και άλλων οικογενειών επί πληρωμή. Εκεί έφτιαχναν γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως το τσορτάν, το σιρ, το υλιστόν, το υπερτέλειο πασκιτάν, το μιτζίν κτλ για κατανάλωση δική τους αλλά και μέρος αυτών τα διέθεταν προς πώληση στα αστικά κέντρα.    

Όσον αφορά τα λόγια του κόσμου και την επίδραση τους ως πληγή στην ευζωία, είναι γνωστές οι σχετικές δοξασίες του παρελθόντος με ιδιαίτερη αναφορά στο λεγόμενο ομμάτιαγμα, το σημερινό μας μάτιασμα. Πλήθος οι σχετικές αναφορές στη λαϊκή μας παράδοση όπου οι άδικες κατηγόριες του κόσμου πληγώνουν πολλαπλώς τις νέες κοπέλες, άλλοτε στοχεύοντας απ ευθείας την υπόληψη τους κι άλλοτε με τη δύναμη της κακογλωσσιάς την ψυχική και σωματική τους υγεία.

Να μην ξεχάσουμε να θυμίσουμε και τον γουρζουλά, που ως γέρος με το τσιμπούκι του στο στόμα γυρνά στα χωριά και χτυπά τις πόρτες των σπιτιών. Σε όποιο σπίτι μπει φέρνει μαζί του την αρρώστια της πανούκλας. Στον Πόντο, οι μητέρες με αυτόν φόβιζαν τα άτακτα μικρά τους, πως θα έρθει και θα τα φάει, αν δεν σταματούσαν τις αταξίες τους.

-Πότε θά ἔρται ἄνοιξη, τά καλά τά ἡμέρας,

ν΄ ἀνοίγουνταν τά στράτας-ι-σ’ ’ς σῆ παρχαρί τ’ ἀέρας

ντό φέρ’νε σκουντουλίσματα ἀς σ’ ὅλα τά τσιτσάκια,

τά μάραντα, τά θύμπιρα, τ’ ἅθα, τά μανουσάκια!...

5  Κι ὅνταν θά πάμε ‘ς σόν παρχάρ, θά φέρω τουτουγιάδες,

Μυρωδικά να βάλλω σε κι ἄς σπάν’νε οἰ τσουνάδες

πού κάθουν καί κατηγοροῦν νέικα ἅμον ἐσέναν.

Ὁ γουρζουλᾶς κι ὁ θάνατον ἀπέσ’ ἀτουν να μπαίν’νε!

Κι ἅμον ντό γίνεσαι καλά πάμε ’ς σήν Παναΐαν

 10  ’ς σῆ Σουμελάν, λελεύ’ ἀτέν, να δίη ἐσέν την ὕα σ’

κι ἀτότε θά τερῆς, πουλλί μ’, ἡ μάννα σ’ ντὀ θ’ εὐτάη,

ὅλεν το βαριέτ’ ἐμούν για τα’ἐσέναν ἄς πάη.

Πότε θα έρθει η Άνοιξη, οι καλές οι ημέρες,

ν’  ανοίξουνε οι δρόμοι σου στου παρχαριού τους αέρηδες

που φέρνουν μυρωδιές από όλα τα λουλούδια

τ’  αμάραντα, το θυμάρι, τ’ άνθη, τους μενεξέδες…

5Κι όταν θα πάμε στο  βοσκοτόπι θα φέρω τουτουγιάδες

μυρωδικά να σου βάλλω κι ας σκάσουν οι σκύλες

που κάθονται και κατηγορούν νέες σαν εσένα.

Η πανούκλα κι ο θάνατος μέσα τους να μπούνε!

Κι όταν θα γίνεις εσύ καλά, πάμε στην Παναγία

στη Σουμελά, να τη χαρώ, να δώσει σε εσένα την υγεία σου

και τότε θα δεις, πουλί μου, η μάνα σου τι θα κάνει,

όλη η περιουσία μας για χάρη σου ας πάει.