Σε αντίθεση με το περίεργο:Τα Αρχαϊκά Ελληνικά στον σύγχρονο Κόσμο. Against all odds:Archaic Greek in a modern world

Ένα πολύ ωραίο ταξίδι 2,5 λεπτών στον κόσμο της Ποντιακής διαλέκτου ως απογόνου της αρχαίας Ελληνικής μας προσφέρει το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ μέσα από την εργασία της δρ. Ιωάννα Σιταρίδου: " Σε αντίθεση με το περίεργο: Τα Αρχαϊκά Ελληνικά στον σύγχρονο Κόσμο". Αν και το βίντεο της κυρίας Σιταρίδου είναι στην Αγγλική, εν τούτοις δε θεωρώ πως είναι δύσκολο να το παρακολουθήσει κάποιος που δεν μιλάει τη γλώσσα μιας και μεγάλο μέρος του είναι αφιερωμένο στα ποντιακά όπως σήμερα μιλιούνται στον Πόντο.

Μετάφραση κειμένου από την Αγγλική: Λένα Σαββίδου

Αν και τα Ρωμαίικα μπορούν δύσκολα να περιγραφούν σαν κάτι άλλο από μία μοντέρνα Ελληνική διάλεκτο, εν τούτοις διατηρούν  έναν εντυπωσιακό αριθμό γραμματικών ιχνών τα οποία προσθέτουν τη γεύση της Αρχαίας Ελληνικής στην δομή της διαλέκτου- ίχνη που έχουν εντελώς χαθεί από τις άλλες μοντέρνες ελληνικές διαφοροποιήσεις.  (σημ. εννοεί της γλώσσας)

Δρ. Ιωάννα Σιταρίδου

An endangered Greek dialect spoken in Turkey has been identified by Dr Ioanna Sitaridou as a "linguistic goldmine" because of its closeness to a language spoken 2,000 years ago.

Μία απειλούμενη Ελληνική διάλεκτος ομιλούμενη στην Τουρκία έχει αναγνωριστεί από την Δρ Ιωάννα Σιταρίδου ως  ένα «γλωσσικό χρυσωρυχείο", λόγω της εγγύτητας της σε μια γλώσσα που μιλήθηκε  πριν από 2.000 χρόνια.


Until Medieval times, the area of Trabzon, on the Black Sea coast of Turkey, lay at the heart of the Greek-speaking world. The land of the legendary Amazon kingdom was colonised by the Greeks in the 8th and 7th centuries BC and was immortalised in Greek mythology as the area from which Jason and his crew of 50 Argonauts began their journey across the Black Sea on his quest for the Golden Fleece.
  Μέχρι τους μεσαιωνικούς χρόνους, η περιοχή της Τραπεζούντας, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Τουρκίας, βρισκόταν στο επίκεντρο του ελληνόγλωσσου κόσμου. Η γη του θρυλικού βασιλείου των Αμαζόνων αποικίστηκε από τους Έλληνες τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. και έμεινε αθάνατη  στην ελληνική μυθολογία ως η περιοχή από την οποία ο Ιάσονας και το πλήρωμα του, οι  50 Αργοναύτες,  ξεκίνησαν το ταξίδι τους σε όλη τη Μαύρη Θάλασσα  προς αναζήτηση του Χρυσόμαλλου δέρατος.   
Remarkably, despite millennia of change in the cultural and socio-political history of the surrounding area, in this mountainous and isolated north-east corner of Asia Minor its people still speak Greek. The uniqueness of the dialect – known as Romeyka – is providing a fascinating window on language past and present, as Dr Ioanna Sitaridou, University Lecturer in Romance Philology at the Faculty of Modern and Medieval Languages and Fellow and Director of Studies in Linguistics at Queens’ College, is discovering.  
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις χιλιετίες της αλλαγής στην πολιτιστική και κοινωνικο-πολιτική ιστορία της γύρω περιοχής, σε αυτή την ορεινή και απομονωμένη βόρειο-ανατολική γωνιά της Μικράς Ασίας, οι άνθρωποι της εξακολουθούν να μιλούν ελληνικά. Η μοναδικότητα της διαλέκτου - γνωστής ως Ρωμαίικα - παρέχει ένα συναρπαστικό παράθυρο  στο γλωσσικό παρελθόν και το παρόν, όπως η Δρ Ιωάννα Σιταρίδου,(…τίτλοι κυρίας Σιταρίδου)  ανακαλύπτει.

On the verge of extinction 
Romeyka is proving a linguistic goldmine for research because of the startling number of archaic features it shares with the Koiné (common) Greek of Hellenistic and Roman times, spoken at the height of Greek influence across Asia Minor from the 4th century BC to the 4th century AD.  
 Στα πρόθυρα της εξαφάνισης
Τα Ρωμαίικα αποδεικνύονται ένα γλωσσικό χρυσωρυχείο για την έρευνα, λόγω του σημαντικού αριθμού των αρχαϊκών χαρακτηριστικών που μοιράζονται με την Κοινή (κοινή) Ελληνική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, η οποία μιλήθηκε στην ακμή της Ελληνικής επιρροής δια μέσου της Μικράς Ασίας από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ..  

  ‘Although Romeyka can hardly be described as anything but a Modern Greek dialect,’ explains Dr Sitaridou, ‘it preserves an impressive number of grammatical traits that add an Ancient Greek flavour to the dialect’s structure – traits that have been completely lost from other Modern Greek varieties.’ 
  «Παρά το γεγονός ότι τα Ρωμαίικα δύσκολα μπορούν να περιγραφούν ως οτιδήποτε άλλο από μία  ελληνική διάλεκτο», εξηγεί ο Δρ Σιταρίδου, «διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό γραμματικών χαρακτηριστικών που προσθέτουν μια αρχαία ελληνική γεύση στη δομή της διαλέκτου - χαρακτηριστικά που έχουν χαθεί εντελώς από τις άλλες σύγχρονες ελληνικές ποικιλίες ».
  As devout Muslims, Romeyka speakers in the Trabzon area were exempt from the large-scale population exchange between Greece and Turkey following the Treaty of Lausanne in 1923. Using religion as the defining criterion to re-settle Christians in Greece and Muslims in Turkey, the Treaty resulted in the exchange of some two million people between the two countries. For Pontus, the result was an exodus of Greek-speaking Christians, leaving small enclaves of Greek-speaking Muslims in Turkey. 
 Ως ευσεβείς μουσουλμάνοι, οι ομιλητές των Ρωμαίικων στην περιοχή της Τραπεζούντας είχαν απαλλαγεί από την μεγάλης κλίμακας ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923. Χρησιμοποιώντας τη θρησκεία ως καθοριστικό κριτήριο για την επανεγκατάσταση των χριστιανών στην Ελλάδα και των μουσουλμάνων στην Τουρκία, η συνθήκη είχε ως αποτέλεσμα την ανταλλαγή περίπου δύο εκατομμυρίων ανθρώπων μεταξύ των δύο χωρών. Για τον Πόντο, το αποτέλεσμα ήταν η φυγή των Χριστιανών ομιλητών της ελληνικής γλώσσας, αφήνοντας πίσω του μικρούς θύλακες ελληνόφωνων Μουσουλμάνων στην Τουρκία. 
  Repeated waves of emigration from Trabzon, coupled with the influence of the dominant Turkish-speaking majority, have left the dialect vulnerable to extinction (UNESCO have designated Pontic Greek as ‘definitely endangered’). ‘With as few as 5,000 speakers left in the area, before long Romeyka could be more of a heritage language than a living vernacular,’ says Dr Sitaridou. ‘With its demise would go an unparalleled opportunity to unlock how the Greek language has evolved. ’ 
 Επαναλαμβανόμενα  κύματα μετανάστευσης από την Τραπεζούντα, σε συνδυασμό με την επιρροή της κυρίαρχης τουρκόφωνης πλειοψηφίας έχουν οδηγήσει τη διάλεκτο να απειλείται με εξαφάνιση (η UNESCO χαρακτήρισε τα Ελληνικά Ποντιακά ως διάλεκτο σε κίνδυνο ). «Με τόσους λίγους όσο οι 5.000 ομιλητές που έχουν απομείνει στην περιοχή, τα Ρωμαίικα θα μπορούσαν να είναι περισσότερο μια γλώσσα κληρονομιάς από ένα ζωντανό ιδίωμα», λέει η Δρ Σιταρίδου. «Με την εξαφάνισή τους, θα χαθεί μια ανεπανάληπτη ευκαιρία για να ξεκλειδώσετε το πώς η ελληνική γλώσσα έχει εξελιχθεί."

Language cartography 
Dr Sitaridou’s research project is uncovering the secrets of this little-studied dialect. Her expertise is both in syntax, which is the study of a language’s grammatical rules and sentence structure, and in how and why language changes. ‘With Romeyka, I have the most wonderful opportunity to study these two things in tandem. Not only does the dialect demonstrate elements that are proving problematic for the current linguistic theory but it also presents us with a living example of an evolving language.’ 
Η χαρτογράφηση της γλώσσας
Το ερευνητικό έργο της Δρ Σιταρίδου  αποκαλύπτει τα μυστικά αυτής  της διαλέκτου που τόσο λίγο έχει μελετηθεί.  Η πείρα της είναι τόσο στην σύνταξη, η οποία είναι η μελέτη των γραμματικών κανόνων μιας γλώσσας και της δομής της πρότασης, όσο και στο πώς και γιατί η γλώσσα αλλάζει. «Με τα Ρωμαίικα, έχω την πιο θαυμάσια ευκαιρία να μελετήσω αυτά τα δύο σε συνδυασμό. Όχι μόνον  η διάλεκτος παρουσιάζει στοιχεία τα οποία αποδεικνύονται προβληματικά για την τρέχουσα γλωσσολογική θεωρία, αλλά ακόμη μας δίνει ένα ζωντανό παράδειγμα μιας γλώσσας που εξελίσσεται ».
In collaboration with Professor Peter Mackridge (University of Oxford), who has carried out pioneering research on Pontic dialects since the 1980s, Dr Sitaridou is also working with Dr Hakan Özkan (University of Münster), Professor Stavroula Tsiplakou (Open University of Cyprus), the European Dialect Syntax network (Meertens Institute) and three postgraduate students: Stergios Chatzikyriakidis, Petros Karatsareas and Dimitrios Michelioudakis.
Σε συνεργασία με τον καθηγητή Peter Mackridge (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), ο οποίος έχει πραγματοποιήσει μία πρωτοποριακή έρευνα για τις ποντιακές διαλέκτους από τη δεκαετία του 1980, η Dr.Σιταρίδου συνεργάζεται επίσης με τον Δρ Hakan Özkan (Πανεπιστήμιο του Münster), την καθηγήτρια κ. Σταυρούλα Τσιπλάκου (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου), το δίκτυο EDS (Meertens Ινστιτούτο) και τρεις μεταπτυχιακούς φοιτητές: τον κύριο Στέργιο Χατζηκυριακίδη, τον κύριο Πέτρο Καρατσαρέα και τον κύριο Δημήτριο Μιχελιουδάκη. 
At the core of her work are fieldtrips to villages in Pontus to map the cartography of the language – how it works, how much micro-variation there exists (known as synchrony) and how the morpho-syntactic structure has changed through time (diachrony). Information is gathered through video and audio recordings of the villagers telling stories, as well as through specially structured questionnaires that Dr Sitaridou has designed to collect the complex data needed for unpicking the structure of a language.

Στο επίκεντρο των εργασιών της είναι επιτόπια ταξίδια στα χωριά του Πόντου, για να χαρτογραφήσει τη γλώσσα - πώς λειτουργεί, πόσο μικρές διακυμάνσεις υφίσταται (γνωστή ως συγχρονία) και πώς η μορφο-συντακτική δομή έχει αλλάξει μέσα στο χρόνο (διαχρονία) . Πληροφορίες συλλέγονται μέσω βίντεο και ηχογραφήσεις των χωρικών  που λένε ιστορίες, καθώς και μέσα από ειδικά διαμορφωμένα ερωτηματολόγια που η Dr.Σιταρίδου έχει σχεδιαστεί για να συλλέξει τα σύνθετα δεδομένα που απαιτούνται για καταδειχθεί η δομή μιας γλώσσας.

Window on the past 

Studying language change is, in general, notoriously difficult because of the lack of living speakers who can positively tell us what they think is ungrammatical or not (in contrast to texts, from which we can only recover what is grammatical). Investigating the history of Greek is no different despite the plethora of old texts.

Παράθυρο στο παρελθόν

Η μελέτη των γλωσσικών αλλαγών είναι, σε γενικές γραμμές, εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας της έλλειψης των ζωντανών ομιλητών, οι οποίοι μπορούν με σιγουριά να μας πουν τι θεωρούν μη γραμματικό ή όχι (σε αντίθεση με τα κείμενα, από τα οποία μπορούμε να ανακτήσουμε μόνον ό, τι είναι γραμματικό). Η εξερεύνηση της ιστορίας των Ελληνικών δεν είναι κάτι διαφορετικό παρά την πληθώρα των παλαιών κειμένων.

‘Imagine if we could speak to individuals whose grammar is closer to the language of the past; not only could we map out a new grammar of a contemporary dialect but we could also understand some forms of the language of the past. This is the opportunity that Romeyka presents us with,’ says Dr Sitaridou, who is also a member of the Cambridge Group for Endangered Languages and Cultures (CELC).
«Φανταστείτε αν μπορούσαμε να μιλήσουμε με άτομα των οποίων η γραμματική είναι πιο κοντά στη γλώσσα του παρελθόντος. Όχι μόνο θα μπορούσαμε να χαρτογραφήσουμε μία καινούρια γραμματική της σύγχρονης διαλέκτου, αλλά θα μπορούσαμε να καταλάβουμε και κάποιες μορφές της γλώσσας του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που μας δίνουν τα Ρωμαίικα », λέει η Δρ Σιταρίδου, η οποίος είναι επίσης μέλος της ομάδας Απειλούμενων Γλωσσών και Πολιτισμών (CELC) του Cambridge .

Last of the infinitives

The first results of the study are already providing remarkable insights, as Dr Sitaridou announced during the first ever linguistics conference on Romeyka last March at Queens’ College, Cambridge: ‘Unlike ancient forms of Greek, use of the infinitive has been lost in all other Greek dialects known today – so speakers of Modern Greek would say I want that I go instead of I want to go. But, in Romeyka, not only is the infinitive preserved, making this essentially the last Greek infinitive of the Greek-speaking world, but we also find quirky infinitival constructions that have never been observed before – only perhaps in the Romance languages are there parallel constructions.’

Το χάσιμο των απαρεμφάτων
Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας παρέχουν αξιοσημείωτες ιδέες, όπως ανακοίνωσε η Dr.Σιταρίδου κατά την πρώτη διάσκεψη για τη γλωσσολογία πάνω στα Ρωμαίικα τον περασμένο Μάρτιο στο Queens 'College, Cambridge: «Σε αντίθεση με τις αρχαίες μορφές της ελληνικής, η χρήση του απαρεμφάτου έχει χαθεί σε όλες τις άλλες γνωστές ελληνικές διαλέκτους σήμερα - έτσι οι ομιλητές της μοντέρνας ελληνικής θα έλεγαν I want that I go αντί του I want to go. Όμως, στα Ρωμαίικα, όχι μόνο διατηρείται το απαρέμφατο, καθιστώντας το ουσιαστικά το τελευταίο ελληνικό απαρέμφατο του ελληνόφωνου κόσμου, αλλά μπορούμε επίσης να βρούμε ιδιαίτερες απαρεμφατικές δομές που δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ πριν - μόνο ίσως στις λατινογενείς γλώσσες υπάρχουν παρόμοιες κατασκευές ».

All the more astonishing, the results so far seem to be indicating that Romeyka is closer to Hellenistic Koiné than all other Modern Greek dialects, which are generally considered to have emerged from the later Medieval Greek spoken in the 7th to the 13th century AD. 
Το πιο εκπληκτικό είναι πως τα αποτελέσματα, μέχρι στιγμής, φαίνεται να δείχνουν ότι τα Ρωμαίικα είναι πιο κοντά στην Ελληνιστική Κοινή από όλες τις άλλες σύγχρονες ελληνικές διαλέκτους, που θεωρούνται γενικά ότι έχουν προκύψει από τη μεταγενέστερη Μεσαιωνική Ελληνική, που μιλιόταν από τον 7ο έως τον 13ο αιώνα μ.Χ..  

Change ‘in real time’

Dr Sitaridou’s research is ultimately trying to pinpoint how Pontic Greek evolved. ‘We know that Greek has been continuously spoken in Pontus since ancient times and can surmise that its geographic isolation from the rest of the Greek-speaking world is an important factor in why the language is as it is today,’ says Dr Sitaridou. ‘What we don’t yet know is whether Romeyka emerged in exactly the same way as other Greek dialects but later developed its own unique characteristics which just happen to resemble archaic Greek. Or whether it developed from an earlier version of Greek in contrast to the rest of the Greek dialects and as a result of this more direct lineage, as well as its isolation from other dialects for centuries, it maintains archaic features.’

Αλλαγή σε "πραγματικό χρόνο"
Η έρευνα της Δρ Σιταρίδου είναι μια σημαντική προσπάθεια στον να εντοπίσουμε πώς εξελίχθηκε η Ποντιακή ελληνική. «Γνωρίζουμε ότι η Ελληνική συνεχώς μιλιόταν στον Πόντο από τους αρχαίους χρόνους και μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η γεωγραφική της απομόνωση από τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσμο είναι ένας σημαντικός παράγοντας στον οποίο οφείλεται το πώς είναι η γλώσσα σήμερα», λέει η Δρ Σιταρίδου. «Αυτό που δεν γνωρίζουμε ακόμη είναι αν τα Ρωμαίικα προέκυψαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και οι άλλες ελληνικές διαλέκτοι, αλλά αργότερα ανέπτυξαν τα δικά τους μοναδικά χαρακτηριστικά που απλώς τυχαίνει να μοιάζουν με τα αρχαϊκά ελληνικά. Ή αν αναπτύχθηκαν από μία προγενέστερη εκδοχή των ελληνικών, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους και ως αποτέλεσμα αυτής της πιο άμεσης καταγωγής, καθώς και την απομόνωσή τους από άλλες διαλέκτους για αιώνες, διατηρούν τα αρχαϊκά χαρακτηριστικά. »

Nevertheless, Romeyka also demonstrates considerable innovation especially as a result of contact with Turkish. In this respect, Dr Sitaridou is interested in modelling what influence the contact with Turkish and Caucasian languages has had on the evolution of the dialect. Given the linguistic and socio-historic context of Romeyka, she notes that ‘in Pontus, we have near-perfect experimental conditions to assess what may be gained and what may be lost as a result of language contact.’ It is precisely these questions she will pursue further as the recipient of the prestigious Stanley J. Seeger Visiting Research Fellowship in Hellenic Studies at Princeton University in Spring term 2011.

Παρ 'όλα αυτά, τα Ρωμαίικα επιδεικνύουν επίσης μία σημαντική καινοτομία, ειδικά ως αποτέλεσμα της επαφής με την Τουρκική. Από την άποψη αυτή, η Δρ.Σιταρίδου ενδιαφέρεται για την εύρεση του μοντέλου του τι επιρροή είχε  η επαφή με την Τουρκική και τις γλώσσες του Καυκάσου στην εξέλιξη της διαλέκτου. Δεδομένου του γλωσσικού και κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου των Ρωμαίικων, σημειώνει (η Δρ.Σιταρίδου ) ότι «στην περιοχή του Πόντου, έχουμε σχεδόν τέλειες πειραματικές συνθήκες για να εκτιμήσουμε τι μπορεί να αποκτήθηκε και  τι μπορεί να έχει χαθεί ως αποτέλεσμα της γλωσσικής επαφής.» Είναι ακριβώς αυτά τα ερωτήματα που θα επιδιώξει περαιτέρω να απαντήσει ως υπότροφος του Stanley J. Seeger Visiting Research Fellowship in Hellenic Studies at Princeton University το εαρινό Εξάμηνο του 2011.

The implications of such research are, however, far more pervasive, since understanding how language functions could provide some insight into cultural identity and people’s sense of themselves, as well as what happens when cultures connect.

Οι επιπτώσεις της εν λόγω έρευνας είναι ωστόσο πολύ πιο εκτεταμένες, αφού η κατανόηση των γλωσσικών λειτουργιών θα μπορούσε να παράσχει μια βαθύτερη ματιά στην πολιτιστική ταυτότητα και στην αίσθηση των ανθρώπων για τον εαυτό τους, καθώς επίσης και του τι συμβαίνει όταν οι πολιτισμοί συνδέονται.

Dr Sitaridou, whose own great-grandparents were from the region, believes that the linguistic evidence will help to unravel the thread of language evolution; we have yet to see whether the thread takes us all the way back to the time of Jason and the Argonauts and whether more surprises await us.

Η Δρ Σιταρίδου, της οποίας οι προπαππούδες ήταν από την περιοχή, πιστεύει ότι η γλωσσική έρευνα θα βοηθήσει να ξετυλιχτεί το νήμα της εξέλιξης γλώσσας.Έχουμε ακόμα να δούμε αν το νήμα θα  μας φθάσει όλο πίσω στην εποχή του Ιάσονα και των Αργοναυτών και αν περισσότερες εκπλήξεις μας περιμένουν.

For more information, please contact Dr Ioanna Sitaridou (is269@cam.ac.uk; http://people.pwf.cam.ac.uk/is269).

  Μία αντίθετη άποψη σχετικά με τη σύνδεση των Ποντιακών με την Αρχαία Ελληνική, κατάθεσε η κυρία Ράλλη εδώ:Aγγελική Ράλλη: μια άλλη άποψη για τα Ρωμαίικα